A empresa, industrial e comercial, de María Alfonso de Pazos Figueroa e as súas fillas.

Así pois, María afrontou un triplo desafío: era nobre pero non tiña maior patrimonio que a súa casa, non tiña home pero tampouco era viúva, e ademáis tiña catro (ou cinco) crianzas de curta idade totalmente dependentes económicamente.

Cabe lembrar que nese tempo, por unha banda “o dereito canónico prevé para a muller unha tripla concepción da vida: a consagración a Deus, o matrimonio e a viuvez” (14), e por outra banda a condición nobre era incompatible co desempeño de oficios viles.

Non obstante María levou a cabo unha empresa encomiable, e rompendo o prexuizo de clase polos oficios viles:

“...procurou a boa señora achegar cartos do seu pai e parentes (…) e con el comezou a comprar telas de lenzo e liño, que as súas fillas fiaban, e gañaba ao vender, de sorte que de seis meses creceu a súa facenda (…) que empregou en (telas de) Holanda, e outras cousas de Inglaterra, co que dobrou a súa moeda, e atreveuse a enviar un criado a Andalucía con peixes de Galicia, e de alá trouxo a nave cargada de mercadorías, co que gañou moito máis,e viu a coller a fama naquela terra onde lle chamaron a 'mercadería' (15), e hoxe se conta que mandou facer outro viaxes a Inglaterra, e a Flandes, e Francia, foi moi rica, e para poder gozar dos bens que Deus lle dera ao seu pracer conviña estar co seu marido. E así foi a Castela a onde estaban os Católicos Reis (…) que tiveron por ben perdoalo (a Diego)(...) e soubo tamén explicarlles os seus traballos que fixeron, e suplicoulles, e despois enviou ao seu fillo as fronteiras de Portugal en África, que trouxera a seu pai como o fixo (…)

E habendo (Diego) chegando a súa casa, despois de dous ou tres meses de descanso coa súa muller e fillos viu como de propicia tiña a fortuna nas cousas da mercancía, pois a súa muller en tan pouco tempo gañara tanta fama, que segundo din era mais de doce mil ducados, determinou facer dúas naves grosas e (…) as cargou de mercadorías contra a vontade da súa muller (…) e era a súa viaxe a Andalucía (...) e na mar encontraron armada de mouros (…) e aínda que se defenderon abordaron e cativaronos (…) e en Vigo de onde eran os máis, houbo moitos prantos de mulleres polos seus maridos e fillos e irmáns.

E considerando María Alonso de Paços Figueroa que o seu marido fora causa de todo elo desfixose do mellor que tiña, e xuntou dous mil ducados (…) cos que (pagou o rescate e) viñeron todos as súas casas...”. (16)

​

As actividades económicas das mulleres no tempo de Mª Alfonso de Pazos Figueroa; o valor da pioneira.

Certamente, nesta época as mulleres, ademais de traballar no coidado da casa e da familia, desempeñaban certas actividades económicas, pero en eidos e xeitos moi distintos ao desenvolto aquí por María Alonso de Pazos Figueroa.

As actividades económicas femininas transcorrían preferentemente no campo e na esfera doméstica; dentro destas, por valor e recoñecemento social, sobresaían as labores textis. O cardado e fiado era universal e case exclusivamente femininos, nos teares (domésticos ou industriais) traballaban homes e mulleres, mentres que a confección era primordialmente masculina se era comercial, pero non obstante tamén era “unha das distraccións das mulleres nobres, (que realizaban) labores sobre teas preciosas, cuns instrumentos que chegaban tamén de distintas partes de Europa” (17). De Ocampo di que as trixéminas de María “fiaban”, pero en realidade, se é que mercaban as telas xa feitas, o que farían sería bordar e/ou confeccionar, actividades con maior marxe de beneficio que as primarias de cardado e fiado.

​

Nos ambientes urbanos era común atopar mulleres en obradoiros e comercios, tanto fose complementando as labores do home (facendo unha parte da produción ou servizo) ou tamén sendo elas as que estivesen a fronte do negocio. Había certos sectores, especialmente aqueles considerados mais baixos e viles, onde as mulleres eran maioría (como as regateiras e misquiteiras que comerciaban con bens básicos a pequena escala e a nivel local), e tampouco era infrecuente que, debido a ausencia do home, as súa esposa ou viúva continuase coa actividade, incluso naquelas de maior cualificación e mellor consideración. Así, “nas ordenanzas do gremio de acibecheiros (de Compostela), establécese que as viúvas podían continuar, de quereren, formando parte do gremio e tendo tenda aberta mentres non casaran con home doutro oficio” (18), podendo contratar asalariados e ser mestras de oficiais e aprendices.

Nas capas altas da sociedade galega do s. XV (escasamente urbanas polo demais) é bastante común atopar viúvas como titulares e incluso xestoras de grandes patrimonios herdados dos antepasados ou dos seus defuntos esposos. As viúvas prolongaban a totalidade da institución familiar (económica e socialmente) mediante a compravenda de inmobles, liquidación de débedas, disposición de dotes nupciais, mandas relixiosas,... iso ata a chegada dun novo esposo, xenro ou ata que algún descendente masculino con dereitos atinxise a maioría de idade, e se voltase, básicamente, a orde normal. Neste tránsito, e especialmente canto mais nos acheguemos a Idade Moderna, as viúvas adoitaban estar baixo a tutela ou supervisión de outros homes. Así foi o caso de Leonor Mexía (quizais o máis semellante e próximo ao de Maria), que en 1440 herdou unha frota e varias empresas comercias do seu home Fernán Eanes de Soutomaior, pero no mesmo testamento (e a diferencia do que acontece con bens inmobles, “vasallos e rendas”) Fernán manda que a súa viúva o faga en compañía de “os (seus homes) complidores e testamentarios” (19).

​

Pero ningún deste casos foi o de María Alfonso de Pazos Figueroa: que non recibe herdanza, e funda a empresa en Vigo a partir dun empréstito persoal do seu pai dende Pontevedra, e logo o leva adiante a empresa sen tutela algunha, e saca sufiente para devolvelo emprestado ao pai. Ela comeza unha actividade de cero, independentemente, incluso pode dicirse que ao pesar da do seu home: Diego (así como o pai de María, Álvaro de Figueroa) era home de armas, un cabaleiro dunha familia de señores rurais sen relación con actividades industriais o mercantís, así o explicita De Ocampo cando, ao facer memoria das desgracias de Diego de Pazos Figueroa, di que o perdeu practicamente todo “facendo de mal mercador por non habelo sido seus pasados”. Quizais neste eido si tivese María como referencia a sua nai Aldonza Perez de Çeta (20), pero, e ainda que entre as clases altas adoitaba haber mulleres alfabetizadas, hai que ter en conta que as mulleres recibían unha educación limitada, que nin lles ensinaba a ser autónomas dos homes nin a administrar outra cousa que non fora a casa e a familia.

Seguramente nesta empresa foille favorable a Maria a súa localización en Vigo, espazo físico moi favorable ao comercio marítimo, que estaba nacendo como vila nese tempo, pero no que aínda non existían nen gremios que regulasen estrictamente as labores textis, nen "ricohomes" que lle fixesen a competencia, trabasen ou censurasen a osadía de que (seguramente) fose María Alfonso de Pazos Figueroa, a primeira persoa de nome coñecido que sostivo en Vigo unha actividade industrial e comercial, tanto a nivel local coma internacional.